بانک زمان، سازوکار تبادل یا تهاتر خدمت بدون میانجی پول است و بر اصولی هم‌چون احترام متقابل و برابری استوار است. در بانک زمان، افراد در قبال خدمتی که ارایه می‌کنند، خدمتی دریافت می‌کنند، با وجود این، الزامی به مبادله مستقیم خدمت نیست.

1- مقدمه

کالایی‌سازی (commodification)، بازاری‌سازی (marketization) و تقسیم کار فزاینده، پیوسته در حال تضعیف پیوندهای اجتماعی مبتنی بر خویشاوندی، نوع‌دوستی، و عرف و سنت هستند و از این‌رو، روزبه‌روز و به انحای مختلف، فضای عمل همکاری‌های اجتماعی‌ای که بدون میانجی‌گری پول انجام می‌شوند را محدودتر می‌کنند. در این وضعیت، تحقق هم‌یاری‌ها و بده‌بستان‌های سنتی از بین می‌رود و افراد باید الزاما دارای توانمندی‌ها و مهارت‌هایی قابل عرضه در بازار باشند تا بتوانند با فروش آن‌ها منابع مالی لازم برای خرید کالاها و خدمات موردنیاز خود را فراهم کنند. اما اگر افراد به‌دلایل مختلف نتوانند در بازارهای رسمی و غیررسمی برای مهارت‌های خود خریداری بیابند، چه گزینه‌هایی برای ایشان متصور است؟ رجوع به خیریه‌ها و نهادهای حمایتی و دریافت کمک در قالب بیمه‌ی بیکاری و مساعدت‌های اجتماعی یکی از گزینه‌های محتمل است اما اولا این گزینه منوط و مشروط به وجود نهادهای رفاهی و حمایتی است، ثانیا معلوم نیست فرد متقاضی از سوی این نهادها واجد شرایط شناخته شود و ثالثا کمک‌های اعطایی این نهادها در سطح حداقلی قرار دارند و از لحاظ زمانی نیز محدود هستند.

از طرف دیگر، بسیاری از افراد به دلایل مختلف، از جمله محدودیت‌های زمانی، قیود محیط کار، عدم نیاز به درآمد مالی و غیره، تمایلی به حضور در بازارهای رسمی و غیررسمی ندارند، با این حال، به حضور در اجتماع و ایجاد شبکه روابط اجتماعی از طریق عرضه‌ی خدمات و مهارت‌های خود علاقه‌مندند. برای مثال، بخش اعظمی از بانوان خانه‌دار، سالمندان سرحال، دانشجویان و محصلان می‌توانند خدماتی همچون مراقبت از کودکان، باغبانی، آموزش و تدریس، انجام کارهای تعمیراتی خرد، انجام خریدهای روزمره، و غیره، را در طی ساعاتی از هفته به متقاضایان ارایه کنند. حال این سوال مطرح می گردد که آیا به غیر از بازارهای رسمی و غیررسمی، فضایی برای تحقق چنین تعاملاتی وجود دارد؟

همچنین، جامعه‌شناسان، سرمایه اجتماعی را از عوامل مهم و تاثیرگذار در پایداری و قوام اجتماعات انسانی معرفی می‌کنند. مقابله با صورت‌های مختلف طرد اجتماعی، جلب همکاری و مشارکت‌های اجتماعی، استفاده از ظرفیت‌ اجتماعات محلی، اجتناب از ساختارهای سلسله مراتبی و بسط تعاملات افقی همیشه از دغدغه‌های مسوولان محلی بوده است. اما چگونه و با چه راهکار یا راهکارهایی می‌توان مشارکت افراد در اجتماع را افزایش داد، از انزوای افراد توانمند و ماهر جلوگیری کرد و آن‌ها را به صحنه اجتماع کشاند، پیوندهای اجتماعی را تقویت و سرمایه اجتماعی را ارتقاء داد و از ظرفیت‌های اجتماعات محلی برای     بهبود امور همان اجتماع کمک گرفت؟

2- تعریف بانک زمان

سازوکار بانک زمان (Time bank)، راهکار مناسبی برای مسایل مطرح‌شده در فوق فراهم می‌کند. بانک زمان، سازوکار تبادل یا تهاتر خدمت بدون میانجی پول است و بر اصولی هم‌چون احترام متقابل و برابری استوار است. در بانک زمان، افراد در قبال خدمتی که ارایه می‌کنند، خدمتی دریافت می‌کنند، با وجود این، الزامی به مبادله مستقیم خدمت نیست (یعنی ضرورتی ندارد که گیرنده خدمت، الزاما به فردی که از او خدمت را دریافت کرده است، خدمت متقابل خود را ارایه کند) زیرا اگرچه مبادله به میانجی پول انجام نمی‌شود اما واحد سنجش دیگری در قالب اعتبار زمانی (یا ریال زمان، یا تعداد ساعت، یا کار-زمان) وجود دارد که خدمت ارایه‌شده یا دریافت‌شده را به واحد زمان اندازه‌گیری می‌کند. نکته قابل توجه در بانک زمان این است که ارزش هر خدمت یکسان است و تنها واحد شمارش آن زمان است. بر همین اساس، تنها معیار ارزش‌گذاری میان خدمات مختلف در بانک زمان مانند باغبانی، آموزش، تعمیرات، حمل‌ونقل، نگهداری کودک، نظافت و غیره مدت زمان انجام خدمت است. به‌طور خلاصه، بانک زمان سیستمی برای تهاتر خدمات بدون میانجی پول و با استفاده از واحد کار-زمان به مثابه‌ی واحد اندازه‌گیری است. یعنی معیار ارزش‌گذاری خدمات برمبنای مدت زمان انجام آن‌ها صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، افراد با عضویت در یک بانک زمان و ارایه خدماتی که قادر به انجام آن‌ها هستند در حساب خود به جای پول، زمان ذخیره می‌کنند. مثلا اگر دانشجویی در یک بانک زمان عضویت داشته باشد و به افراد سالمند گروه مجموعا 3 ساعت خدمات شامل آموزش کار با گوشی هوشمند و آموزش نحوه عضویت و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی ارایه کرده باشد، این دانشجو در حساب خود در بانک زمان مزبور، 3 ساعت پس‌انداز کرده است. این دانشجو اگر از خدمات یک عضو گروه که مثلا یک معلم موسیقی است استفاده کند و 2 ساعت آموزش سنتور ببیند، 2 ساعت از 3 ساعت خود را استفاده کرده و در این صورت از پس‌انداز وی یک ساعت باقی می‌ماند. البته باید توجه داشت که واحد کار-زمان، به نوعی ارز مورد قبول اعضای بانک زمان است و لذا فقط برای تبادل یا تهاتر خدمت میان اعضای آن بانک می‌تواند استفاده شود و قابل تسری به بازارهای معمول اقتصادی نیست.

مشارکت در بانک زمان فعالیتی دوطرفه است. اگرچه بر اصل داوطلبی استوار است و فرد داوطلبانه خدمت خود را ارایه می‌کند اما روی دیگر آن انتظار دریافت خدمت است و از این رو با فعالیت‌های خیریه که صرفا یک طرفه است، تفاوت دارد. بانک زمان می‌تواند بستری برای افرادی باشد که خدمات آن‌ها در بازارهای رسمی و غیررسمی خریداری ندارد. این افراد محتمل است که دچار سرخوردگی و انزوا شوند و از جامعه فاصله بگیرند. بانک زمان می‌تواند آن‌ها را به جامعه پیوند زند. بانک زمان، این فرصت را فراهم می‌کند که افرادی که تمایل به حضور در بازارهای کار رسمی و غیررسمی ندارند بتوانند به انتخاب خود در اجتماعات کوچک فعالیت کرده و خدمات خود را عرضه کنند. بانک زمان، فضایی را برای توسعه مشارکت‌ها و پیوندهای اجتماعی ایجاد می‌کند که در مجموع می‌تواند مقوم سرمایه اجتماعی باشد. در هر حال، با پیشرفت‌های حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات بیش از پیش امکان استفاده از ایده بانک زمان برای توسعه همیاری‌های اجتماعی فراهم شده است.

3- ضرورت اجرای بانک زمان

در ایران خانواده همواره منبع اصلی حمایت‌های غیررسمی بوده است. اما به دلیل گسترش شهرنشینی و مهاجرت‌ بسیاری از افراد نمی‌توانند از این منبع حمایتی بهره‌مند شوند؛ بنابراین گاهی برای بهره‌مندی از ساده‌ترین خدمات (مثل نگهداری چند ساعته از کودک یا سالمند، راهنمایی آموزشی به فرزند، و غیره)، مجبور به پرداخت هزینه هستند، اما مشکلات اقتصادی اعم از تورم و بیکاری، خانوارها را از لحاظ منابع مالی در مضیقه قرار می‌دهد و لذا تامین خدمات موردنیاز از طریق خرید نقدی یا نسیه (به میانجی پول) برای آن‌ها محدود می‌شود. از طرف دیگر، امکان یافتن شغل (فروش خدمات) در بازار کار نیز روزبه‌روز دشوارتر می‌شود. در این وضعیت، چه بسا خانوارهایی که امکان تدارک خدمات موردنیاز خود را به دلیل کسری بودجه خانوار از دست داده‌اند و در عین حال، خدماتی که توان ارایه آن‌ها را دارند در بازار رسمی و غیررسمی فاقد مشتری است.

ساکنین تهران- به عنوان یک شهر مهاجرپذیر- به طور آزاردهنده‌ای با این مسائل و مشکلات مواجه هستند. از یکسو به دلیل مهاجرت شبکه‌ی حمایتی غیررسمی خود مانند خانواده و خویشان را از دست داده‌اند و از سوی دیگر، به دلیل فقدان عناصر اعتماد و شناخت تاریخی، امکان ایجاد روابط همسایگی مبتنی‌بر کمک و حمایت در تهران دشوار است. از این‌رو، شهروندان تهرانی مجبورند خدمات مورد نیاز خود را از بازار تهیه کنند. در این حالت، بانک زمان نه به‌عنوان راه‌حلی برای مشکلات، بلکه می‌تواند در نقش مرهمی برای قدرت خرید تحلیل رفته آن‌ها در نظر گرفته شود. به این ترتیب که افراد ممکن است در ساعاتی بسیار پرمشغله و در ساعتی کم مشغله باشند لذا ممکن است در ساعاتی که به دلایل مختلف امکان انجام برخی کارها از آن‌ها ساخته نیست، بخواهند از خدمات دیگران استفاده کنند مانند رساندن کودکان از منزل به مدرسه یا آوردن آن‌ها از مدرسه یا کلاس‌های آموزشی و ورزشی به منزل. بانک زمان، بستری را برای تبادل چنین خدماتی میان اجتماعات کوچک و محلی فراهم می‌کند و می‌تواند در کاستن از مشغله ذهنی افراد و ساماندهی استفاده از وقت آن‌ها نقش مثبتی ایفا کند.

گذشته از آن، تهران به مثابه‌ی یک دیگ جوش (Melting pot) پذیرای انواع خرده فرهنگ‌های مختلف از نقاط مختلف کشور است. ایجاد بستری برای همکاری و مشارکت میان افراد از خرده فرهنگ‌های مختلف می‌تواند در بهبود وضعیت سرمایه اجتماعی (در سطح اجتماعات محلی) نقش موثری ایفا کند. شهرداری تهران سال‌ها تلاش کرده است از طریق سرای محله و جلب مشارکت‌های محلی در این راستا نقش ایفا نماید. بانک زمان می‌تواند تسهیل‌گر و ترغیب‌کننده‌ی چنین اهداف و برنامه‌هایی باشد. علاوه بر آن، سازمان‌های مختلفی در کشور به‌دنبال جلب مشارکت‌های مردمی هستند. این سازمان‌ها اگرچه بر داوطلبانه بودن فعالیت‌ها تاکید دارند اما به دلیل آن‌که غالبا رویکرد یکطرفه (ارایه خدمت و نه انتظار دریافت خدمت) را پیش می‌گیرند با استقبال چندانی مواجه نمی‌شوند. بانک زمان سازوکاری را فراهم می‌کند که افراد در قبال مشارکت در چنین طرح‌هایی و ارایه خدمت در آینده بتوانند خدمت متقابل و موردنیاز خود را دریافت کنند. برای نمونه، اردوهای جهادی در کشور عملا سازوکاری یکطرفه است در حالی که می‌توان آن را به بستری برای تبادل خدمت در سطح ملی مبدل کرد. حتی می‌توان کمپین‌هایی مانند کمک به پاک‌سازی محیط‌زیست و غیره را نیز در قالب سازوکار بانک زمان سازماندهی کرد. در ادامه مثال‌هایی از بانک زمان در کشورهای دیگر ارایه می‌شود.

4- مصادیق بانک زمان در کشورهای مختلف

در سال 2012 در یکی از شهرهای سوئیس به منظور افزایش نیروی انسانی شاغل در بخش مراقبت از سالمندان، یک طرح پایلوت بانک زمان برای جذب و اشتغال مجدد کارکنان بازنشسته‌ی بخش خدمات مراقبت از سالمندان اجرا شد. در این طرح، بازنشستگان بالای 60 سال بخش مراقبت از سالمندان که خود قبلا در این بخش شاغل بوده و دارای وقت آزاد بودند می‌توانستند در قالب بانک زمان برای مراقبت از سالمندان بالای 80 سال مشارکت کنند و براساس تعداد ساعات مراقب از سالمندان بالای 80 سال در حساب خود زمان پس‌انداز کنند و زمانی که خود پیرتر شدند و به مراقبت نیاز داشتند زمان پس‌انداز شده را برای دریافت خدمات مراقبتی خرج کنند. این طرح، مزیت‌های متعددی به همراه داشت. اولا مشکل کمبود نیروی انسانی در بخش مراقبت از سالمندان را مرتفع کرد. ثالثا از انزوای بازنشستگانی که دارای وقت آزاد بودند جلوگیری کرد و آن‌ها را دوباره به زندگی فعال بازگرداند، ثالثا هزینه‌های مراقبت از سالمندان را کاهش داد و رابعا همکاری و انسجام اجتماعی را تقویت کرد.

فِیر شِیرز (Fair Shares) به عنوان اولین خیریه تخصصی در زمینه طراحی و ایجاد بانک زمان در سال 1998 در انگلستان تاسیس شد. این خیریه، در همان سال اولین بانک زمان انگلستان را در شهر گلاستر (Gloucester) راه‌اندازی کرد و از آن زمان تاکنون بانک‌های زمان متعددی را در شهرهای مختلف انگلستان راه‌اندازی کرده است. در سال 2004، فیر شیرز تصمیم گرفت برای پیوند دادن زندانیان زندان شهر گلاستر با خانواده‌هایشان و جامعه‌، آن‌ها را نیز در بانک زمان مشارکت دهد فیر شیرز برای این موضوع پروژه‌ای را ترتیب داد. به این صورت، که دوچرخه‌های مستعمل و دست دوم را که افراد به نهادهای خیریه ارایه می‌کردند جمع‌آوری می‌کرد و سپس آن‌ها را برای تعمیر و نوسازی به داخل زندان می‌فرستاد. زندانیان به ازای هر ساعت که برای نوسازی دوچرخه‌ها وقت صرف می‌کردند یک ساعت اعتبار در بانک زمان گلاستر ذخیره می‌کردند. به این ترتیب زندانیان با مشارکت در کار داوطلبانه در داخل زندان، زمان پس‌انداز می‌کردند و سپس می‌توانستند پس‌انداز مربوطه را به خانواده خود تخصیص دهند. خانواده آن‌ها نیز متعاقبا می‌توانستند از طریق آن پس‌انداز زمانی از بانک زمان گلاستر خدمات موردنیاز خود را دریافت کنند. ضمنا دوچرخه‌های نوسازی شده به یک خیریه دیگر تحویل داده می‌شد تا به کشورهای جهان سوم و نیازمند ارسال شود. این موضوع باعث شد که زندانیان هم احساس مشارکت در اجتماع را داشته باشند و هم به اقتصاد خانوار خود کمک کنند.

در تجربه دیگری در شهر کوچک گلینکاک (Glycoch) در ولز بریتانیا، شهرداری برای جلب مشارکت جوانان نسبت به راه‌اندازی یک بانک زمان اقدام کرد. در این بانک زمان، جوانان با ارایه ایده‌های خلاقانه برای بهبود امورات شهری یا خدماتی چون درختکاری، پاکسازی محیط‌زیست، انجام کارهای هنری، کمک در برگزاری همایش‌ها، و غیره به شهرداری می‌توانستند در حساب خود اعتبار زمانی ذخیره کنند و سپس اعتبار زمانی مزبور را برای شرکت در فعالیت‌های فرهنگی، تفریحی و آموزشی مشخص شده (مانند سفر به لندن، اسکی روی یخ، اردوی سه روزه خارج از شهر و غیره) مصرف کنند. منطق راه‌اندازی این بانک زمان در این نکته نهفته بود که هر گونه بهبود در وضع شهری باید برخاسته از درون اجتماع آن شهر و جلب مشارکت اهالی باشد. نتایج این بانک زمان بسیار جالب توجه بود به نحوی که مشارکت جوانان در امورات شهری (که از قضا شهر کوچکی بود) از 120 ساعت به 1020 ساعت افزایش یافت و ارتباط و همکاری میان جوانان شهر ارتقاء یافت.

5- مراحل طراحی یک بانک زمان

طراحی هر بانک زمانی به طور کلی شامل هفت مرحله است که در زیر هر یک از این مراحل به اختصار توضیح داده می‌شوند.

5-1- تبیین اهداف

اولین و مهم‌ترین گام در طراحی یک بانک زمان، تعیین اهداف طراح یا مجری بانک زمان است. در واقع، طراح یا مجری بانک زمان باید دقیقا بداند که چرا و برای چه هدفی به دنبال استقرار یک بانک زمان است و از طریق آن قصد دارد چه مساله‌ای را حل کند یا چه دستورکاری را پیش ببرد و یا چه تغییر یا تغییراتی را ایجاد کند. علاوه‌بر تعیین اهداف، طراح یا مجری باید حصول اطمینان کند که بانک زمان ابزاری مناسب برای پیشبرد اهداف مدنظر است. برای مثال، طراح یا مجری می‌تواند اهدافی مانند ایجاد اشتغال، افزایش سرمایه اجتماعی، ممانعت از طرد اجتماعی و غیره را در دستور کار خود داشته باشد. بدیهی است هر یک از این اهداف، تاثیر به‌سزایی در انتخاب اجتماع هدف، پیکربندی بانک زمان، خدمات تحت پوشش و غیره دارد. لذا تعیین اهداف طراح یا مجری بسیار حائز اهمیت است.

5-2- شناخت اجتماع هدف (توانمندی‌ها و نیازمندی‌ها)

اجتماع هدف می‌تواند زندانیان یک زندان، دانش‌آموزان یا اولیای یک مدرسه، جمعی از خویشاوندان، ساکنان یک محله، کارکنان یک شرکت یا سازمان، اعضای یک صنف، جمعی از متخصصان یک یا چند حوزه، بازنشستگان یک سازمان، و غیره یا ترکیبی از آن‌ها باشد. شناخت اجتماع هدف برای پیاده‌سازی بانک زمان بسیار مهم است. زیرا بانک زمان صرفا یک ابزار است و در بهترین حالت می‌تواند در نقش یک محرک یا تسهیل‌گر برای توسعه‌ی تعاون اجتماعی ظاهر شود. لذا استقرار و پیاده‌سازی بانک زمان در اجتماعاتی قرین موفقیت خواهد بود که در آن‌ها حداقل‌هایی از همکاری، مشارکت و اعتماد متقابل وجود دارد. بر این اساس، بانک زمان ضمن تسهیل آن همکاری و مشارکت می‌تواند زمینه‌ی ترویج، تقویت و توسعه آن را فراهم سازد. بنابراین، شناسایی و انتخاب اجتماعی که واجد حداقل‌هایی از اعتماد متقابل و روحیه تعامل و مشارکت میان اعضا باشد برای موفقیت بانک زمان بسیار حیاتی است و طراح یا مجری بانک زمان، باید به پیش‌شرط‌های اجتماعی اولیه‌ برای راه‌اندازی بانک زمان توجه کند. شناخت اجتماع هدف از نقطه‌نظر شناسایی نیازمندی‌ها و خدمات قابل ارایه به اعضا در قالب بانک زمان نیز واجد اهمیت است. در واقع باید مشخص شود که اجتماع هدف واجد چه نیازمندی‌هایی است و قابلیت ارایه چه خدماتی را در قالب بانک زمان دارد. شناخت نیازمندی‌ها و خدمات قابل ارایه در انتخاب نوع بانک زمان نیز موثر است.

5-3- تعییین نوع بانک زمان

تاکنون سه نوع بانک زمان شامل (الف) دو طرف شخص حقیقی، (ب) یک طرف شخص حقیقی و طرف دیگر شخص حقوقی، و (ج) دو طرف شخص حقوقی شناخته شده است. انتخاب نوع بانک زمان به اهداف طراحان و مجریان امر وابسته است. برای مثال، اگر انجمن معلولان ضایعات نخاعی تصمیم بگیرد از طریق بانک زمان نسبت به ترویج و تشویق کمک‌های مردمی به معلولان تحت پوشش خود اقدام کند، بدیهی است که بانک زمان از نوع یک طرف شخص حقیقی و طرف دیگر شخص حقوقی را بر خواهد گزید یا اگر شهرداری تهران تصمیم بگیرد که نذورات مردم را به سمت گروه‌های محروم هدایت کند، بانک زمان از نوع دو طرف شخص حقیقی (نذرکننده و دریافت‌کننده نذر) را انتخاب خواهد کرد. همین‌طور اگر مثلا سازمان بهزیستی تصمیم بگیرد با خیریه‌های مختلف وارد همکاری متقابل شود، بانک زمان از نوع دو طرف شخص حقوقی موضوعیت می‌یابد.

5-4- تعریف خدمات

تعریف خدمات تحت پوشش بانک زمان از دیگر اقدامات اساسی طراح یا مجری است. در واقع، هر بانک زمانی باید حاوی شناسنامه خدمات تحت پوشش باشد در مواردی حتی برخورداری از توافقنامه سطح خدمت یا بیان کیفیت موردانتظار از  سطح خدماتی که ارایه می‌شوند، بسیار کمک‌یار خواهد بود. طراح یا مجری برای تعریف خدمات بانک زمان مدنظر باید شناخت درستی از توانمندی‌ها و تخصص‌های اجتماع هدف داشته باشد تا بتواند خدمات تحت پوشش خود را متناسب با توانمندی‌های اجتماع هدف تعریف نماید. زیرا اگر افراد اجتماع مزبور توانایی ارایه‌ی خدمات تعریف شده را نداشته باشند، آن‌گاه عملا داوطلب ارایه‌ی خدمت وجود نخواخد داشت. از طرف دیگر، همانطور که در بالا نیز گفته شد صرف اطلاع از توانمندی‌های اجتماع هدف کافی نیست بلکه باید نیازمندی‌های اجتماع مزبور نیز به درستی شناخته شود. زیرا در صورتی که خدمات تعریف شده با نیازمندی‌های اجتماع در تناسب نباشند، عملا گیرنده خدمتی نیز وجود نخواهد داشت.

توجه: توالی چهار مرحله فوق صرفا برای نشان دهنده روند کلی است وگرنه در هر یک از مراحل فوق این امکان وجود دارد که با دستیابی به نتایج جدید به مرحله قبلی بازگشت و آن را اصلاح یا تکمیل کرد و حتی تغییر داد. برای مثال، ممکن است در نتیجه مطالعه دقیق اجتماع هدف، طراح یا مجری در اهداف اولیه خود تجدیدنظر کند.

5-5- عضویت در بانک زمان

عضویت در بانک زمان می‌تواند برای هر نفر آزاد باشد یا اینکه محدود به افرادی خاص باشد. در حقیقت این خط‌مشی طراح یا مجری بانک زمان و اقتضائات اجتماع هدف است که مشخص‌کننده‌ی شرایط و دایره‌ی عضویت افراد در بانک زمان است. در هر حال، طراح یا مجری بانک زمان باید با توجه به اهداف، اجتماع هدف، نوع بانک زمان، و نیز خدمات تحت پوشش نحوه‌ی عضویت در بانک زمان را مشخص کند.

بدیهی است افرادی می‌توانند به عضویت بانک زمان درآیند که ضمن دریافت خدمات، توان ارایه یک یا چند خدمت از میان فهرست خدمات تحت پوشش بانک زمان مزبور را داشته باشند. روش‌های عضوگیری بانک زمان نیز به اجتماع هدف وابسته است. مثلا، اگر اجتماع هدف یک جمع خویشاوندی یا محلی باشد، تبلیغ رو در رو می‌تواند بهترین روش باشد.

5-6- مقررات و سازوکار مبادله خدمت به میانجی زمان

یکی دیگر از مراحل اساسی در طراحی و اجرای بانک زمان، تعیین مقررات مربوط به مبادله خدمات و به عبارت دیگر حسابداری زمان و حفظ سوابق خدمات داده و گرفته شده است. مبادلات خدمات و حسابداری آن‌ها هم می‌تواند به صورت دستی و هم به‌صورت سیستمی و با استفاده از نرم‌افزاری تخصصی انجام گیرد. مقررات مبادله خدمت باید تعیین‌کننده نحوه دریافت و ارایه خدمت به واحد زمان باشد و حداقل و حداکثر پس‌انداز زمانی افراد برای دریافت یا ارایه خدمت را مشخص کند. گذشته از آن، مقررات خروج افراد بدهکار یا طلبکار و نحوه تسویه حساب با آن‌ها نیز باید معلوم باشد.

5-7- پشتیبانی فنی و اداری

هر بانک زمانی نیازمند پشتیبانی فنی و اداری است. تعیین مسوول و نحوه انجام خدمات پشتیبانی مانند عضوگیری، ایجاد پرونده برای اعضاء، حسابداری زمان‌ها، خاتمه عضویت و تسویه‌حساب، نگهداری سوابق خدمات ارایه شده و گرفته شده، و غیره از دیگر الزامات راه‌اندازی بانک زمان است.

6- سیاست‌گذاری اجتماعی و بانک زمان در ایران

بانک زمان راهکار خلاقانه‌ای برای برخی مسایل اجتماعی است. استفاده از ظرفیت‌های معطل افراد جامعه، اجتناب از انزوای اجتماعی افراد توانمند، تقویت و بسط مشارکت‌های اجتماعی، ارتقاء سرمایه اجتماعی، و کاهش فشار به منابع مالی دولتی برای حل مسایل اجتماعی از جمله مزایای استفاده از بانک زمان است. برای نمونه، اگر بستری مانند بانک زمان وجود داشته باشد. هستند بسیاری از معلمان، پرستاران، پزشکان، هنرمندان، و استادکاران بازنشسته که حاضر به مشارکت خواهند بود و می‌توان از ظرفیت‌های آن‌ها بدون برقراری مناسبات پولی استفاده کرد و سرمایه و انسجام اجتماعی را ارتقاء داد. بنابراین، ایجاد فضای مساعد برای توسعه انواع بانک زمان می‌تواند گامی در جهت حل برخی مسایل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی باشد. برای نمونه، شهرداری تهران می‌تواند از ظرفیت بانک زمان برای حل بسیاری از مسایل و مشکلات شهری استفاده کند و ظرفیت‌های جوانان و سایر شهروندان را فعال نماید. قطعا شناسایی حوزه‌هایی که در آن‌ها استفاده از بانک زمان می‌تواند راهگشا باشد خود نیازمند مطالعه و بررسی است. از طرف دیگر، موفقیت و توسعه هر بانک زمان نیز خود نیازمند طراحی و اجرای صحیح و مبتنی‌بر مطالعات کارشناسی است.

 

برگرفته از وبسایت مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری